Art. 55 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowi, iż prezes KRUS może przyznać w drodze wyjątku rolniczą emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną. Wysokość przedmiotowych świadczeń nie może przekraczać jednakże wysokości odpowiedniego świadczenia ustawowego. Świadczenia w drodze wyjątku przyznawane są przez prezesa KRUS rolnikom lub domownikom oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy:
a) wskutek szczególnych okoliczności nie spełnili warunków do przyznania prawa do emerytury lub renty rolniczej w normalnym trybie;
b) nie mają niezbędnych źródeł utrzymania i nie mogą ich uzyskać ze względu na wiek i stan zdrowia.
Istotnym jest, iż w/w warunki muszą być spełnione łącznie.
O emeryturę rolniczą w trybie wyjątku mogą więc wystąpić osoby, które osiągnęły wiek emerytalny i nie posiadają wymaganego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego.
O rentę inwalidzką mogą wystąpić z kolei osoby, które posiadają wymagany okres ubezpieczenia, jednakże ich długotrwała niezdolność do pracy nie powstała w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu bądź też niezdolność do pracy powstała po 18 miesiącach od jego ustania. Ponadto prawo do ubiegania się o rentę inwalidzką w trybie wyjątkowym przysługuje osobom, które pomimo faktu, iż posiadają wymagany okres ubezpieczenia wystarczającym okresem ubezpieczenia, jednakże przedmiotowy okres ubezpieczenia nie dotyczy ostatnich 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę.
Renta rodzinna w drodze wyjątku dotyczy sytuacji dzieci, których zmarły rodzic nie spełniał warunków do przyznania emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.
Świadczenia, o których w art. 55 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przyznawane są wyłącznie na wniosek, złożony bądź do oddziału regionalnego KRUS bądź bezpośrednio do prezesa KRUS. Przedmiotowy wniosek może być złożony jedynie w sytuacji, gdy regionalny oddział KRUS odmówił prawa do świadczeń. Istotnym jest jednakże, iż wniosek o świadczenie w drodze wyjątku może być złożony bez względu na okoliczność czy wnioskodawca odwołał się do sądu od przedmiotowej decyzji odmownej czy też nie skorzystał z możliwej drogi odwoławczej.
Wniosek uwzględniany jest przez prezesa KRUS w drodze uznania administracyjnego.
Do przedmiotowego wniosku należy załączyć dowody, które potwierdzałyby szczególne okoliczności i ich wpływ na brak uprawnień do świadczeń oraz okoliczność, iż wnioskodawca nie posiada niezbędnych źródeł utrzymania a nie może ich uzyskać ze względu na wiek i stan zdrowia.
W przypadku nieuwzględnienia przedmiotowego wniosku przez prezesa KRUS wnioskodawcy nie przysługują zwykle środki odwoławcze – może on jedynie wnieść o ponowne rozpoznanie sprawy przez prezesa KRUS.