W dniu 4 listopada 1971 r. weszła w życie ustawa z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.
Uchylona ona została ustawą z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Art. 4 ustawy z 1982 r. stanowi jednakże, iż pozostaje w mocy nabyta na podstawie uchylonej ustawy z 1971 r. własność nieruchomości oraz związane z tym nabyciem skutki prawne oraz rozpoznawanie spraw o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez posiadacza samoistnego oraz o odroczenie terminu zapłaty należności z tytułu nabycia własności tych nieruchomości przekazuje się sądom.
W związku z powyższym, pomimo iż ustawa z 1971 r. już nie obowiązuje, stosuje się ją do rozpatrywania stanów faktycznych, które istniały w chwili jej wejścia w życie.
Art. 1 ust. 1 ustawy z 1971 r. stanowił, że nieruchomości wchodzące w skład gospodarstw rolnych, zwane dalej nieruchomościami, i znajdujące się w dniu wejścia w życie ustawy w samoistnym posiadaniu rolników stają się z mocy samego prawa własnością tych rolników, jeżeli oni sami lub ich poprzednicy objęli te nieruchomości w posiadanie na podstawie zawartej bez prawem przewidzianej formy umowy sprzedaży, zamiany, darowizny, umowy o dożywocie lub innej umowy o przeniesienie własności, o zniesienie współwłasności albo umowy o dział spadku.
Cytowany powyżej przepis ustanawiał więc przesłanki niezbędne do nabycia własności nieruchomości. Są to:
- Posiadanie samoistne nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego w dniu wejścia w życie ustawy tj. w dniu 4 listopada 1971 r.
- Objęcie w posiadanie nieruchomości zawartej bez prawej przewidzianej formy umowy: sprzedaży, zamiany, darowizny, umowy o dożywocie, innej umowy przenoszącej własność nieruchomości, zniesienie współwłasności, dział spadku.
Jeżeli rolnik nie spełniał przesłanek z art. 1 ust. 1 ustawy, możliwe było nabycie własności nieruchomości na podstawie ust. 2 ustawy.
Art. 1 ust. 2 ustawy z 1971 r. stanowił bowiem, że rolnicy, którzy do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy posiadają nieruchomości jako samoistni posiadacze nieprzerwanie od lat pięciu, stają się z mocy samego prawa właścicielami tych nieruchomości, chociażby nie zachodziły warunki określone w ust. 1. Jeżeli jednak uzyskali posiadanie w złej wierze, nabycie własności następuje tylko wtedy, gdy posiadanie trwało co najmniej przez lat dziesięć.
Cytowany powyżej przepis ustanawiał więc przesłanki w postaci:
- Posiadania samoistnego nieruchomości
- Posiadania nieruchomości przed 4 listopada 1971 r. co najmniej 5 lat, zaś jeśli nabycie nieruchomości nastąpiło w złej wierze, to nabycie następuje po upływie 10 lat posiadania.
Istotnym jest, iż nie można nabyć w drodze uwłaszczenia nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa, obywateli państw obcych i związków wyznaniowych.
Postępowanie o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości rolnej na podstawie ustawy z 1971 r. odbywa się w drodze postępowania nieprocesowego na wniosek osoby zainteresowanej, który składa się w sądzie właściwym według miejsca położenia nieruchomości. Sąd przeprowadza rozprawę.
We wniosku oprócz wnioskodawcy należy wskazać dane personalne i adresy uczestników postępowania tj. osób, które są zainteresowane wynikiem postępowania. Chodzi w szczególności o poprzedniego właściciela nieruchomości oraz jego spadkobierców.
Do wniosku należy załączyć dokumenty w postaci aktualnego wypisu z ewidencji gruntów wraz mapą ewidencyjną zaopatrzoną w klauzulę, iż jest przeznaczona do dokonywania wpisów w księgach wieczystych oraz zaświadczenia z właściwego urzędu gminy, że nieruchomość nie była przedmiotem postępowania uwłaszczeniowego w postępowaniu administracyjnym. Możliwym jest również wskazanie dowodów w postaci świadków na okoliczność samoistnego posiadania nieruchomości.
Wartość przedmiotu sporu stanowi szacunkowa wartość przedmiotowej nieruchomości.
Istotnym jest ponadto, iż postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości na podstawie ustawy z 1971 r. jest wolne od opłat sądowych.